Gazetecileri Koruma Komitesi (CPJ) incelemelerine göre yıl boyunca en az 67 gazeteci ve medya çalışanı öldürüldü ki, bu 2018’den beri kayda geçen en yüksek sayı olmakla birlikte, 2021 ile kıyaslandığında neredeyse %50’lik bir artış demek. Bu yükselişin başlıca nedenleri Ukrayna’daki savaşı takip ederken öldürülen çok sayıdaki gazeteci ve Latin Amerika’da birden artan cinayetler.
CPJ en az 41 gazeteci ve medya çalışanının doğrudan çalışmaları ile bağlantılı olarak öldürüldüklerini teyit etti ve 26 diğer vakayı işleri ile ilgili olup olmadıklarını anlayabilmek için incelemeye devam ediyor.
67 öldürme vakasının yarısından çoğu üç ülkede gerçekleşti: Ukrayna (15), Meksika (13) ve Haiti (7). Bunlar ayrıca CPJ veri bankasına göre bu ülkeler için kayıtlara geçmiş en yüksek sayılar.
Meksika ve Haiti’de muhabirler çalışmalarından dolayı vahşi cinayetlere kurban gittiler ve sorumluların çoğu hesap vermedi. Meksika CPJ’in gazeteci katillerinin cezalandırılmadığı ülkelere dikkat çeken Global Cezasızlık Endeksi’ndeki yerini koruyor.
Kolombiya’da suç ve yolsuzluk haberleri; Çad, Myanmar ve İsrail ve İşgal Altındaki Filistin Bölgesi’nde siyasi karışıklık haberleri; Brezilya’da çevre haberleri ve ABD ile Türkiye’de yerel politika haberleri. Bazıları demokratik biçimde seçilmiş hükümetlerin yönettiği ülkelerde gerçekleşen bu gazeteci ölümleri basının dünya çapında karşı karşıya kaldığı tehditlerin çeşitliliğine dikkat çekiyor.
CPJ gazeteci ölümlerinde üç kategoriyi takip ediyor; en büyük kategori olan haberlerine misilleme olarak hedef alınıp öldürülenler, savaş alanında veya çapraz ateşte kalarak ölenler ve diğer tehlikeli görevlerde ölenler. CPJ ayrıca tercümanlar, şoförler ve güvenlik görevlileri gibi medyaya destek olan çalışanların ölümlerini de takip ediyor. 2022’de bu tip bir ölüm Kazakistan’da gözlemlendi.
CPJ, 2022 yılında öldürülen gazetecilere dair incelemelerinden çıkan beş başlık sıraladı:
UKRAYNA SAVAŞINI İZLEYEN GAZETECİLER BÜYÜK RİSK ALTINDA
Rusya’nın ülkeyi 24 Şubat’ta işgal etmesinin ardından 2022 yılında Ukrayna savaşını izlerken öldürülen gazeteci sayısı en az 15. CPJ bu vakalardan 13’ünün haber takibi esnasında gerçekleştiğini tespit etti ve savaş sırasında gerçekleşen iki diğer ölümün mesleki faaliyet ile ilgili olup olmadığını belirlemeye çalışıyor.
Ölümlerin çoğu savaşın başlarında gerçekleşti ve Fransız kameraman Frédéric Leclerc-Imhoff Mayıs ayının sonlarında öldürüldüğünden beri CPJ Ukrayna’da mesleki faaliyetle alakalı gazeteci ölümü gözlemlemedi. Buna rağmen, alanda vaziyet ölümcül olmayı sürdürüyor: çatışmaları takip eden basın mensupları bombardıman sebebiyle sıklıkla yaralanıyorlar ve bazıları da Rusya güçleri tarafından hedef alındıklarını söylüyorlar.
GAZETECİLERİN ÖLÜM TEHLİKESİYLE EN ÇOK KARŞILAŞTIĞI BÖLGE LATİN AMERİKA
CPJ 2022 yılında Latin Amerika bölgesinde 30 gazetecinin öldürüldüğünü belgeledi ki bu neredeyse global sayının yarısı ve bölgede suç, yolsuzluk, çete şiddeti ve çevre konularında haber yapan gazetecilerin maruz kaldığı tehlikenin bir yansıması olarak okunabilir. Latin Amerika’da en az 12 gazeteci mesleki faaliyetlerine doğrudan misilleme olarak öldürüldüler ve CPJ 18 diğer vakadaki motivasyonları araştırmaya devam ediyor.
Meksika’da CPJ toplamda 13 gazetecinin öldürüldüğünü belgeledi ve bu tek bir yıl içerisinde kayıtlara geçmiş en yüksek sayı oldu. Bu vakalardan üçünde gazeteciler siyaset ve suç alanlarında haberlerinden dolayı öldürüldüler ve öncesinde tehdit edilmişlerdi. CPJ 10 diğer vakanın motivasyonlarını araştırıyor fakat suç ve cezasızlık ile bilinen bir ülkede gazetecilerin çalışmaları yüzünden mi öldürüldüklerini kesin olarak saptamak çok zor.
Haiti’de çete şiddeti, siyasi kriz ve Başkan Jovenel Moïse’nin Haziran 2021’de suikasete uğramasıyla başlayan halk ayaklanmalarını haberleştiren gazetecilerin maruz kaldıkları saldırılarda endişe verici bir artış görüldü. 2022 yılında en az beş gazeteci meslekleriyle alakalı olarak öldürüldü ve CPJ iki diğer vakanın motivasyonunun araştırmaya devam ediyor. Bu vakalardan ikisinde gazeteciler polis tarafından öldürüldüler.
CPJ ayrıca Brezilya, Şili ve Kolombiya’da dört gazetecinin mesleki faaliyetlerinden dolayı öldürüldüklerini belirledi ve Kolombiya, Ekvador, Guatemala, Honduras ve Paraguay’da gerçekleşen altı vakanın motivasyonlarını araştırmaya devam ediyor.
KORUMA PROGRAMLARI YETERSİZ KALIYOR
Meksika’da özellikle gazetecilerin korunmaları için çok sayıda kanun ve kurum mevcut; bunlara eyalet ve federal düzeyde işleyen koruma programları da dahil. Gelgelelim, bu önlemlerin gazetecileri korumakta yetersiz kaldıkları kanıtlandı. Deneyimli televizyon gazetecisi Maria Guadalupe Lourdes Maldonado López Ocak 2022’de, Tijuana’da arabasında vurulup öldürüldüğü esnada Baja California eyalet programında kayıtlıydı.
İki diğer gazeteci, Alfonso Margarito Martínez Esquivel ve Armando Linares López, öldürüldüklerinde Meksika’nın federal koruma programına yazılmak üzereydiler.
Ekim ayında Kolombiya’da iki adam, gazeteci Rafael Emiro Moreno Garavito’yu sahibi olduğu fast food restoranında vurarak öldürdüler. Bağımsız haber kurumu Voces De Córdoba’nın yöneticisi olan Moreno siyasi yolsuzluklar ve uyuşturucu kaçakçılığı yapan gruplar üzerine yaptığı haberlerden dolayı yıllardır tehdit edilmekteydi. Kolombiya hükümetinin Ulusal Koruma Birliği Moreno’ya bir koruma atamış, ayrıca çelik yelek ve bir acil durum butonu vermişti. Ancak öldürüldüğü gün Moreno restorandayken korunmaya ihtiyacı olmadığını düşünerek korumasına izin vermişti.
SHİREEN ABU AKLEH CİNAYETİ İSRAİL’DE CEZASIZLIĞA DİKKAT ÇEKTİ
Mayıs 2022’de Filistinli Amerikalı gazeteci Shireen Abu Akleh Filistin’in Batı Şeria bölgesindeki Jenin şehrinde İsrail ordusunun bir baskınını izlerken vurularak öldürüldü. Görgü tanıklarına ve birden çok soruşturmaya göre tecrübeli El Cezire muhabirini öldüren kurşun bir İsrail askerinin silahından ateşlendi. ABD Dışişleri Bakanlığı tarafından gerçekleştirilen bir araştırmaya göre Abu Akleh’in ölümünde İsrail Savunma Güçleri’nin pozisyonundan gelen silah ateşinin “sorumlu olması muhtemel” ancak “kasıtlı olduğunu düşündürecek bir sebep bulunamadı.” İsrail hükümeti bugüne dek şeffaf bir soruşturma yürütmek ya da sorumluluları adalete teslim etmek için adım atmış değil. Kasım ayında FBI’ın Abu Akleh’in öldürülmesine dair bir soruşturma açmayı planladığını açıklaması CPJ tarafından memnuniyetle karşılandı.
Abu Akleh cinayeti İsrail’de basına karşı işlenen suçlara cezasızlığın en son örneği. İsrail güçleri bir yıl önce Gazze Şeridi’nde aralarında Associated Press ve El Cezire’nin de bulunduğu haber kurumlarının ofislerini barındıran çok sayıda binayı bombalamıştı. CPJ İsrail hükümetinden binayı Hamas militanlarının askeri amaçlarla kullandığı yönündeki iddiasını kanıtlamasını ve Gazze Şeridi’nde bulunan gazetecilerin özgürce ve güvenli bir biçimde çalışma haklarını tanıdığını teyit etmesini istedi ancak bir yanıt alamadı. 2018 yılında en az iki diğer Filistinli gazeteci (Yaser Murtaja ve Ahmed Abu Hüseyin) Gazze Şeridi’nde protesto eylemlerini takip ederken vurularak öldürüldüler. Bir BM inceleme komisyonu daha sonra İsrail keskin nişancılarının gazetecileri “kasıtlı olarak” vurduklarını ortaya çıkardı. İsrail yetkilileri bu gazeteci cinayetlerine dair soruşturma açılıp açılmadığı veya herhangi birinin yargılanıp yargılanmadığı konularında açıklama yapmadılar.
SİYASET, SUÇ VE YOLSUZLUK ALANLARINDA HABER YAPAN YEREL GAZETECİLER SIKLIKLA HEDEF OLUYORLAR
2022 yılında çalışmalarına misilleme olarak öldürülen 19 gazeteciden 18’si vatandaşı oldukları ülkelerde siyaset, suç veya yolsuzluk gibi hassas konuları haberleştiriyordu.
Filipinler’de gerçekleşen her dört cinayette de kurbanlar yerel siyaset üzerine haber yapan radyo gazetecileriydi. Bu durum Başkan Ferdinand Marcos Jr. Haziran ayında ülkede iktidarı devralmış olmasına karşın gazetecilerin maruz kaldığı tehlikelerin sürdüğüne işaret. Filipinler’deki gazeteciler arasında büyük öfke yaratan ve protestolara yol açan vakalardan biri radyo yorumcusu Percival Mabasa’nın Ekim ayında vurularak öldürülmesiydi. Polis daha sonra İnfaz Kurumları Müdürünü ve bir hapishane yetkilisini haklarındaki yolsuzluk iddialarını haber yapan Mabasa’nın öldürülmesini emretmekten cinayetle suçladı.
Silahlı bir adam 2018 yılında Annapolis, Maryland’de bulunan Capital Gazette haber merkezine girip beş çalışanı vurup öldürdüğünden beri ilk defa bu yıl ABD vatandaşı bir muhabir ülke içinde mesleki nedenlerden dolayı öldürüldü. Siyaset, suç ve yolsuzluk alanlarında çalışan Las Vegas Review-Journal muhabiri Jeff German’ın yaptığı usulsüzlük haberlerinin üzerine seçim kaybeden bir yerel politikacı 2022 yılının Eylül ayında gazeteciyi bıçaklayarak öldürdü. Politikacı saldırıdan kısa süre sonra yakalandı ve cinayetle yargılanıyor.
Yolsuzluk üzerine haber yapan bir diğer gazeteci olan Pakistanlı Arshad Sharif de 2022’de öldürüldü. Eski bir haber sunucusu olan Sharif Pakistan’da yolsuzluğu eleştiriyordu. Gazeteci Ekim ayında Kenya’nın başkenti Nairobi yakınında polis tarafından vurularak öldürüldü. Pakistan yetkilileri gazetecinin öldürülmesinin Kenya polisinin iddia ettiği gibi başkası sanılarak vurulma durumu olmadığını, “planlı şekilde ve hedef alınarak öldürüldüğünü” söylediler. Bu vakada henüz kimse suçlanmadı ve CPJ gazetecinin ölümünün işiyle alakalı olup olmadığını araştırıyor.
Kaynık: CPJ