Gazeteciler Cemiyeti’nin Avrupa Birliği finansal desteği ile yürüttüğü Demokrasi için Medya, Medya için Demokrasi Projesi ekibi tarafından, açık kaynaklardan, medya taramalarından, proje ofisine çeşitli şekilde yapılan başvuru ve ihbarlardan ve Gazeteciler Cemiyeti Özgürlük için Basın raporlarından hazırlanan bazı verileri sizlerle paylaşmak istiyoruz. 2020 yılına ait rakamlar Türkiye’de medyanın mevcut durumu ve geleceği ile ilgili bir kanaat oluşturmaya yetecek cinsten.
Türkiye’de Düşünce Suç
Öncelikle, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) tarafından 2020 yılı başında yayınlanan 2019 yılı verilerine göre ifade ve düşünce özgürlüğü alanında karar bekleyen davalarda Türkiye, Rusya’nın ardından ikinci sırada yer aldı. Türkiye alandaki davalar kapsamında en fazla mahkûm olan ülkeler arasında da birinci sırada bulunuyor.
2020 yılı ilk üç aylık dönemde AİHM’in Türkiye’de basın ve ifade özgürlüğü alanında karara bağladığı altı dava bulunuyor.
Bu davalardan beşinde ifade özgürlüğü ihlali olduğu, birinde ise olmadığı hükmedilmiş. İfade özgürlüğü ihlali olduğu hükmedilen davaların Türkiye hukukundaki ceza nedenleri sırasıyla hükümet görevlilerine hakaret (2 dava), terör propagandası, yasaklı yayın sahibi olma ve devlet görevlilerine hakaret şeklinde geçiyor. İhlâl bulunmadığına hükmedilen dava ise terör propagandası nedeniyle ceza alınan bir vaka…
Corona Krizi Tirajlardaki Erimeyi Hızlandırdı
En yüksek tiraja sahip 20 gazetenin istatistiklerine bakıldığında, hükümeti destekleyen yayın politikası / sahiplik yapısı bulunan 16 gazetenin %79,88 (toplam tiraj: 17 milyon 645 bin 380), muhalif gazetelerin ise %20,12 (toplam tiraj: 4 milyon 444 bin 941) tiraj payına sahip olduğu görülüyor. Bu anlamda yazılı basında çoğulculuğun önünde daha en baştan engel olduğu açık şekilde ortada.
Gazetelerin söylemlerinin tektipleşmesi ve medya sahiplerinin sayısının artmasına rağmen bu şirketlerin çoğunun iktidarla doğrudan ekonomik ilişkiler içerisinde olması, nötr sayılabilecek ana akım medyanın ortadan kalkmasına sebep oldu. Artık kamplarına siyasi kamplarına ayrılmış bir yaygın medyadan söz etmek kimse için yeni bir haber değil. Rapora konu olan 20 gazetenin kategorileştirilmesi şu şekilde yapıldı:
Destekçi: Sabah, Hürriyet, Posta, Türkiye, Milliyet, Akşam, Takvim, Yeni Şafak, Yeni Akit, Yeni Asır, Yeni Birlik, Karar, Aydınlık, Doğru Haber, P. Fotomaç, Fanatik
Muhalif: Sözcü, Korkusuz, Cumhuriyet, Karar
Tirajlar anlamında sahipliğin dışında medya sektörünü 2020 yılı ilk çeyreğinde derinden etkileyen konu ise koronavirüs salgını. Türkiye’de ilk koronavirüs vakasının tespit edildiği 11 Mart 2020 tarihiyle birlikte gazete satışlarında %20’nin üzerinde düşüş yaşanmış durumda. Gazetelerin arasında Sözcü’nün istatistiklerinde yaşanan düşüş ise %30 civarında. Bu durum gazetenin okur kitlesinde 65 yaş üzeri insanların yoğunlukta olduğuna işaret ediyor, zira düşüşün bir bölümü de 65 yaş üzerine sokağa çıkma yasağı getirildiği döneme rastlıyor.
İnternet Yayıncılığında Muhalif Medya Baskın
Facebook ve Twitter verileri kullanılarak ortaya çıkan “Sosyal medyada en çok paylaşılan köşe yazarları” tablosunda, ilk 20’de 12 Sözcü, üç Yeni Çağ, iki Hürriyet, birer de Cumhuriyet ve Doğru Haber yazarı bulunuyor.
Aynı endeks kullanılarak yapılan sıralamada gazetelerin toplam haber paylaşımlarına bakıldığında ise Sözcü, Cumhuriyet, Sol, BirGün gibi gazetelerin üst sıralarda olduğu, ayrıca T24, Diken, bianet gibi internet haber mecralarının da sıralamada yer bulduğu görülüyor. Sosyal medyanın muhalif basın için yeni dolaşım mekânı olduğu son üç ayın verileriyle bakıldığında yadsınamaz bir gerçek.
Ayrıca aşağıda ilginize sunduğumuz, yazarların köşe yazısı paylaşımları ile ilgili istatistikler de muhalif yazarların ağırlığı da dikkat çekici.
Raporun tamamına ulaşmak için; http://media4democracy.org/public/uploads/reports_6415783.pdf