Uluslararası Basın Enstitüsü (IPI) ve Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF), Türkiye Gazeteciler Sendikası (TGS), Gazetecileri Koruma Komitesi (CPJ), Avrupa Gazeteciler Federasyonu (EFJ) temsilcilerinden oluşan bir heyet, bağımsız Evrensel ve BirGün gazetelerine kamu ilanlarında uygulanan ilan durdurma cezasının kaldırılması için çağrı yaptı.
Her iki gazete de, Türkiye’de son dönemde küçülmekte olan ancak bağımsız gazetecilikte ve hükümete eleştirel yaklaşımda ısrar eden bir basın grubunun parçası. Gazeteler Eylül ayından beri, kamu ilan ve gelirlerinin adil dağılımından sorumlu Basın İlan Kurumu’nun ilan durdurma cezasına tabi tutuluyor.
BİK düzenlemelerine göre, gazetelere uygulanan ucu açık ilan durdurma cezası altı ayı geçtiği takdirde, gazeteler kamu ilan yayınlama hakkını kaybediyor. Evrensel ve BirGün için Mart ayında dolan bu süre, gazetelerin tekrar ilan hakkını elde edebilmeleri için en az üç yıl bekleme süresi belirlerken, ekonomik sürekliliği ve yayım hayatını ciddi tehlike altına sokuyor.
6 Şubat Perşembe, yukarıda ismi geçen basın özgürlüğü gruplarından oluşan heyet BİK Genel Müdürü Rıdvan Duran ile bir görüşme gerçekleştirdi. Görüşmede Evrensel ve BirGün’e uygulanan cezaları soran heyete, gazetelerin tiraj, toplu alım ve makalelerde kaynak gösterme gibi teknik düzenlemelerde ihlal olduğu sebebiyle uygulandığı anlatıldı. Genel Müdür Duran, heyete ilan durdurma cezalarının yayın politikaları ve eleştirel tutumlarından kaynaklanmadığını söylerken, gazeteler ilan hakkı için kriterleri karşılayıp, gerekli düzenlemeleri yaptığı takdirde cezaların kaldırılacağını belirtti.
Evrensel, 18 Eylül’de toplum alım yapıldığı ve satış rakamlarının çarpıtıldığı gerekçesiyle ilan durdurma cezası aldı. İşçi sınıfı ve haklarının merkeze alındığı bir yayın politikası olan Evrensel gazetesi, okuyucularının belli sayılarda çoklu alım yapıp kendi çevresinde dağıtması üzerine kurulu bir dayanışma ağından destek topluyordu. Bu dayanışma, Evrensel 2011’de BİK’te ilan hakkı sahibi olduğu dönemden beri süre gelen bir uygulamaydı.
Eylül 2019’da ise, BİK, Evrensel ile gösterilen bu dayanışmanın çoklu alım kurallarını ihlal ettiğini söyeyerek ilanları durdurdu. Heyet ile toplantı sırasında BİK, belediye ve diğer özel taşıma şirketlerinin bu gibi çoklu alım anlaşmalarının olduğunu ancak bu gibi ticari çoklu alımlarda tirajda haksız yükseltme olmaması adına kural olarak kayıtlara yalnızca 50 kopya olarak geçirildiğini belirtti.
BirGün de Eylül ayında benzer biçimde ilan durdurma cezasıyla karşı karşıya kaldı. Cezanın ilk sebebi gazete satışlarının ve faturalandırmaların BİK’in sistemine geç girilmesi iken, cezanın devam etmesine daha sonra BirGün makale ve görsellerinin yeterli kaynak gösterilmediği gerekçe edildi.
Bir diğer bağımsız gazete Cumhuriyet de, haberlerde kullanılan dil ve kelimeler üzerinden basın etik prensiplerini ihlal ettiği ve “Türk Devletinin haysiyet ve onurunu zedelediği” gerekçesiyle süreli ilan kesme cezası aldı. Her ne kadar süreli ilan kesme cezaları, süresiz ilan durdurma cezasıyla farklı statüde yer alsa dahi, BİK ile görüşen heyet bu ceza uygulamalarının meşru eleştirileri bastırmak için suistimal edilebileceğinin altını çizdi.
1961’de kurulan Basın İlan Kurumu’na, 2013 yılında resmi düzenlemelerle basın ahlak prensiplerinde ihlal eden gazetelere re’sen ceza uygulama yetkisi verildi. 36 kişiden oluşan BİK Genel Kurulu, hükümet, basın ve bağımsız olmak üzere üç gruptan oluşuyor. Ağustos 2019’da Duran, Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile BİK Genel Müdürlüğü’ne atandı.
Duran’ın verdiği bilgiye göre; BİK yıllık 450 milyon TL bütçesiyle Türkiye genelinde 1000’in üzerinde yerel ve ulusal gazeteye ilan geliri dağıtıyor. Heyetin bu gelir ve ilan dağılımı ve uygulanan cezalar hakkında kamuya açık yıllık raporların erişilebilirliği sorusuna olumsuz yanıt alması ise şeffaflık prensibi açısında soru işaretleri yarattı.
Basın özgürlüğü gruplarından oluşan heyet, “Geçtiğimiz senelerde Türkiye’de basın büyük baskı altında, KHK’lar ile kapatılan 170 civarı medya kuruluşu ve diğer kuruluşlarlardaki yüzlerce gazetecinin yargılanmaları bunun net bir göstergesi,” dedi. “Rıdvan Duran, uygulanan bu cezaların siyasi kaynaklı olmadığını söyledi ve hızlıca çözülebileceği garantisini Verdi. Ancak, söylenenlerde samimi olunması ve bundan sonra kurumun hızlıca harekete geçerek cezaları kaldırması zorunluluk teşkil etmektedir.”
İmzalayanlar
Uluslararası Basın Enstitüsü (IPI)
Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF)
Gazetecileri Koruma Komitesi (CPJ)
Türkiye Gazeteciler Sendikası (TGS)
Avrupa Gazeteciler Federasyonu (EFJ)